Otizm nedir?

Yaygın gelişimsel bozukluk başlığı altında otizm, asperger sendromu, çocuğun dezintegratif bozukluğu (Heller sendromu), başka türlü adlandırılamayan yaygın gelişimsel bozukluk yer alır.

Otizm belirtileri nelerdir?

Otistik çocukları üç konuda sıkıntı yaşarlar; sözel iletişim, duygusal ve sosyal alan, davranışsal konular. Çocuğunuzda bunlardan tamamı olmasa da bir kısmını gözlemliyorsanız bir uzmana başvurmanız çok önemlidir. Otizm’de erken teşhis ve doğru yönlendirme çok önemlidir.  Çocuğa bakım desteği verenlerin onu gözlemlemesi ve yaşıtlarıyla kıyaslamaları bazı sorunları erken fark edebilmeleri açısından çok önemlidir.

Otistik çocukların %50-75’inde konuşma gelişmemiştir. Ancak geri kalan %50-25 kısmında konuşma olmasına rağmen kendine özgü bir şekli vardır.

Sözel iletişimde en çok gözlenen bozukluklar; zamirleri yerinde kullanamama, kendilerinden 3. Tekil şahıs gibi söz etme, söylenenleri aynen tekrar etme, anlamsız yere aynı cümle ve kelimeleri tekrarlama, nesneleri farklı şekilde isimlendirme, konuşmaları monotondur, ses tonu ayarlanamayabilir, kendi kendine mırıldanma, konuşmada gecikme.

Duygusal ve sosyal alanda gelişim sıkıntıları; göz kontaktı kurmama, konuşurken göz kaçırma, dinlemiyormuş gibi davranma, jest ve mimikleri kullanamama, yalnızlığı tercih etme, karşısındakinin ne hissettiğini anlayamama, ilgi ve zevklerini başkalarıyla paylaşma ihtiyacı duymazlar, sosyal ilgi bazen geç çocukluk ve ergenlik döneminde başlayabilir.

Otizmli çocuklarda davranışsal sorunlar; tekrarlayıcı hareketler, sınırlı ilgi alanı, rutin olarak bazı davranışların tekrarı. Bu çocuklar yaşıtlarından farklı olarak bazı davranış şekillerini gösterebilirler. Öne arkaya sallanma, sevinince ellerini çırpma gibi. Marka, telefon numaraları, haritalar, logolar, doğum tarihlerine ilgi gösterebilirler. Kendince belirli kurallara sahip olma ve bunda ısrar etme. Sürekli oturduğu sıraya oturma, belli bir eşyayı, oyuncağı yanında taşıma, belli bir kıyafeti giyme gibi. Yer değişikliğinden, kural değişikliğinden herkesten fazla rahatsız olabilirler ve tepki gösterebilirler.

Otizmli çocukların zekası nasıldır?

Otizmli çocukların zeka düzeyleri normal ya da normale yakın olabilir. Hafif düzeyde otistik veya asperger sendromu olan çocuklar genellikle normal ilköğretim sınıflarında yaşıtlarıyla eğitim görürler ve böyle olması bu tip çocuklar için faydalıdır. Çünkü yaşıtlarından öğreneceği çok şey vardır. Ancak bazı alanlarda zorluklar yaşamaları hem kendilerinin hem de öğretmenlerinin çeşitli zorluklar yaşamasına neden olur. Bu nedenle bu tip çocukları tanımak, onların sınıfa adapte olabilmeleri ve bu şekilde topluma kazandırılabilmeleri açısından çok önemlidir. Bu çocukların bazıları üstün matematik becerileri, ezber gücü, resim yeteneği, müzik yeteneği gibi özelliklere de sahip olabilirler. Hayatlarının ileri dönemlerine bakıldığında 3’te 1’inin kendilerine yetecek bir yetişkin hale geldiği görülmektedir. Hastaların %4 kadarı normallerden ayırt edilemeyecek kadar iyileşirken %11 kadarı bazı davranışsal acayipleri olsa da iyi gelişim gösterirler.

Otizm tanısı konulmuş bir öğrencinin öğretmeni nasıl davranmalıdır? Okulda öğretmene düşen görevler nelerdir?

Normal bir ilköğretim okuluna devam edebilecek düzeyde otistik çocuklar eğer sınıflarındaki öğretmenleri ve arkadaşları tarafından kabullenilir ve desteklenirlerse genellikle eğitimleri oldukça başarılı bir şekilde sürdürebilmektedirler. Ancak öğretmenlerin karşılaşabilecekleri durumlara hazırlıklı olmaları ve ne yapabileceklerini bilmeleri çok önemlidir. Otistik çocuklarla öğretmenleri arasında yaşanan sorunların başında çocuğun hareketli ve derse odaklanamaması vardır. Bunun dışında arkadaşları ile ilişki kurmak yerine yalnız olmayı tercih etmeleri, kendi ilgi alanlarıyla fazlaca meşgul olmaları sorun olarak karşımıza çıkabilirler.

Otistik özellikler gösteren çocuk aile zaten yeteri kadar ilgili ve bilgili ise durumu fark eder etmez bir uzmana başvurmuş, çocuğun bireysel eğitimine başlanılmış aynı zamanda bir uzman tarafından da düzenli olarak takip edilmelidir. Ancak bunlar gerçekleşmemişse öğretmenin ilk işi aileyi çocuklarını belli alanlarda zorluklar yaşadığını bildirmesi ve bir uzmana başvurmalarını sağlamaktır. Daha sonraki aşamalarda çocuğun sınıf içindeki hareketliliği, dikkat dağınıklığı ve davranış ile ilgili sorunları uzmana bildirip yardım alması gerekmektedir. Ayrıca sınıf arkadaşlarının oyunlarında onu dışlamamaları, bazı davranışlarında ona örnek olma konusunda öğretmenlerin yönlendirici olmaları faydalık olacaktır. Ayrıca bu tip çocukların aileleri zaman zaman karamsarlığa kapıldıkları sık görülür. O nedenle otizm bozukluğu olan öğrenciler için öğretmenin yüreklendirici olması, çocuktaki gelişmeleri aile ile paylaşması ve iş birliğini sürdürmesi çok önemlidir.

Uzman Klinik Psikolog Sabiha IŞIK